Svi uživamo u njihovoj ljepoti, a jesmo li se nekada zapitali: sta je sevdalinka?
Sevdalinka je bosanska narodna pjesma iz Bosne i Hercegovine. Predstavlja jedinstven muzički izraz u Bosni i Hercegovini koji se može pohvaliti dugom i bogatom tradicijom. U brojnim slučajevima sevdalinka se jednostavno zove i sevdah.
Sama riječ sevdalinka je nastala od arapske riječi sawda što znači crna žuč. U turskom jeziku se ovaj pojam veže za melanholiju. U bosanskom jeziku pojam sevdah znači čežnja, ljubavni žar, ljubavni jad.
Omer Pobrić, izvođač i veliki poznavalac sevdalinke, daje sljedeću definiciju ovog muzičkog oblika:
Sevdalinka je bosanska, gradska ljubavna pjesma, pri čemu riječ “bosanska” geografski određuje autohtonost sevdalinke, riječ “gradska” urbanost, a riječ “ljubavna” sadržajnu tematiku.
Sevdalinka je prvenstveno gradska narodna pjesma Bošnjaka, mada je popularna širom Jugoistočne Evrope, posebno u Srbiji, Crnoj Gori, Hrvatskoj te Makedoniji.
Prvi poznati navodi u kojima se spominje sevdalinka su prije otprilike nekih 500 godina, a ona je najvećim dijelom razvijana nakon osmanskog osvajanja srednjovjekovne Bosne kada se formiraju prva gradska naselja. Važno je napomenuti da je pojam “Sevdalinka” mlađa od muzičkog oblika kojeg ona predstavlja. Sevdalinka je nastajala u narodu, te se generacijama prenosila i uobličavala, da bi do nas došla kao savršeno izbrušen i formiran muzički oblik.
Period osmanlijske vladavine u Bosni i Hercegovini bio je presudan za nastanak sevdalinke. Tada je formirana čitava „scenografija” ove pjesme, tj. oblikovano je cjelokupno okruženje u koje je smještena njena radnja. O tome Munib Maglajlić piše:
Šta je sevdalinka – Okolnosti pod kojima je nastala ljubavna pjesma poznata pod nazivom sevdalinka ostvarile su se prodorom istočnjačke kulture sa islamskim pečatom na jugoistok Balkana. To je bilo prožimanje čiju je trajnost omogućio onaj dio stanovništva srednjovjekovne Bosne koji je prihvatio islam u godinama i decenijama nakon propasti Bosanskog kraljevstva i pada Bosne pod osmansku vlast, te onaj dio gradskog stanovništva koje nije prihvatilo novu vjeru, ali koje je postepeno usvajalo novi kulturni supstrat koji se tiče načina života.
Sevdalinka je mogla nastati tek kada su oblici življenja zaokruženi pod islamskim uplivom bili potpunije prihvaćeni. Tek kada su se uobličile gradske sredine sa novim ustrojstvom, u znaku izmijenjenog načina života, kada su se na drugačiji način izgradile gradske četvrti (mahale), u kojima su kuće, prema mogućnostima domaćina imale potrebne prostore i objekte: ograđenu avliju sa kapidžikom, bašču sa čardakom, ašik pendžerom i drugo.
Riječju: kada se život počeo u potpunosti odvijati u onom okruženju koje čini dobro poznatu pozornicu zbivanja u sevdalinci. Taj se proces nije mogao zaokružiti prije početka 16. vijeka, a kako se u načinu života nije ništa bitno mijenjalo sve do Austrougarske okupacije 1878. godine, može se smatrati da zlatno razdoblje života sevdalinke traje do tog vremena.
Šta je sevdalinka?
Za razliku od većine muzičkih vrsta, kod sevdalinke pjevač vodi pjesmu, dok je muzička pratnja samo u pratnji pjevača. U mnogim sevdalinkama koncept muzičkih mjera je manje važan od emocionalnog i slobodnog oblika interpretacije stihova samog pjevača. Sevdalinke su jedinstven spoj istočnih i zapadnih muzičkih uticaja i koje se znatno razlikuju od svih susjednih narodnih baština. Mnoge pjesme prikazuju jedinstveni oblik melanholičnih osjećaja sa sporim, rubato tempom, a mnoge su vesele i optimistične.
Šta je sevdalinka – Većina sevdalinki su ljubavne pjesme, koje opisuju posebne priče između djevojaka i momaka, a neki su historijski prikazi značajnih događaja u historiji Bosne i Hercegovine. Na taj način, mnoge sevdalinke su jedinstveni ostatak bosanske historije i kulture i izuzetno su značajne za Bosnu i Hrcegovinu i njen narod.
Šta je sevdalinka?
U izvornom obliku Sevdalinka je solo pjesma, bez instrumentalne pratnje. Sa dolaskom Osmanlija, solo Saz (turski oblik lutnje) koji čini pratnju solo glasu je postao popularan oblik muzičkog izvođenja.
Osvajanjem Bosne od strane Austro-Ugarske, dolazi i harmonika, koja ubrzo postaje bošnjački nacionalni muzički instrument kao i prateći instrument za većinu sevdalinki.
Svojom strukturom sevdalinke su veoma kompleksne pjesme nabijene emocijama, a tradicionalno se izvode sa dosta strasti i duševnosti.
Neka modernija muzička izvođenja sevdalinki se obavljaju pomoću različitih muzičkih pratnji:
- Orkestri mandolina
- Grupa koja broji pet muzičara, koji sviraju: klarinet, gitaru, bas, bubnjeve i harmoniku
- Mali klasični orkestar uključujući žičane instrumente i ponekad hor.
Sevdalinka kao kulturna baština u Bosni i Hercegovini
Sevdalinka se pjevala različitim povodima i na različitim mjestima, a njen lirski iskaz zavisio je od toga ko je ovu pjesmu interpretirao. Žene, koje su bile sputane strogim običajnim zakonima patrijarhalnog morala sa islamskim predznakom i mahom bile vezane za kuću i djecu, sevdalinku su obično pjevušile u porodičnom okruženju tokom obavljanja svakodnevnih poslova.
Nasuprot njima, muškarci su se slobodno kretali, bavili trgovinom, putovali ili ratovali, dok su slobodno vrijeme uglavnom provodili u kafani, na akšamlucima (večernjim sjedeljkama uz razgovor i piće) ili porodičnim okupljanjima, gdje je sevdalinka predstavljala omiljeni vid zabave. Uz epsku pjesmu, sevdalinka je naročito bila cijenjena među predstavnicima bosanskohercegovačke građanske elite. Tako se pouzdano zna da su čuvene begovske porodice bile mecene i domaćini naročito talentovanim pjevačima, a običaj “držanja” ovih pjevača u domovima feudalne gospode sačuvao se neobično dugo.
Šta je sevdalinka – Za vrijeme vladavine Osmanskog carstva nad Bosnom broj sevdalinki u Bosni narastao je na oko 4.000 poznatih pjesama do danas! Ovo ogromno kulturno nasljeđe počelo je da se uništava u toku 19. i 20. vijeka s dolaskom Austro-Hugarske u Bosnu i kroz razne ratove koji su prohujali kroz zemlju uzrokujući “Kulturni genocid u Bosni i Hercegovini”. Usmena tradicija učenja sevdalinke u Bosni danas praktično ne postoji, a pjesma je oteta od strane raznih drugih oblika muzike u vremenu pokreta “svjetske muzike”, gdje muzički govoreći “sve prolazi”. Veoma mali broj istinskih umjetnika sevdalinke snimaju i žive i danas.
Mali je broj kvalitetnih tumača tonski zabilježenih sevdalinki, tako da su istinski vrijedni radovi sevdalinki malobrojni i rijetki.
Šta je sevdalinka
Sevdah je pojam koji označava dio bosanske baštine, ne samo u muzici, nego u narodnoj nošnji, unutrašnjim kućnim motivima, emocijama bosanskih ljudi, bosanska atmosfera i bosanske tradicije, kojih ima mnogo. Porijeklo riječi Sevdah je arapska riječ ‘Sawda’ labavo preveden kao “crna žuč”, materiju povezanu sa osjećajem melanholije koja se koristila u arapskoj i turskoj kulturi. Mnoge sevdalinke se bave predmetom emocije tuge i melanholije kada djevojka ostavlja momka ili obrnuto.
ako je sevdalinka nerazdvojiv dio bošnjačke muzičke i kulturne tradicije popularna je i kod ostalih bosanskih naroda. Najbolji primjeri su Jozo Penava i Rade Jovanović, veoma značajni kompozitori, aranžeri te vokalni i instrumentalni izvođaċi iz zlatnog vremena sevdalinke nakon Drugog svjetskog rata.
Tako je legendarna pjesma Emina djelo mostarskog pjesnika Alekse Šantića, nastala po uzoru na sevdalinku, a jedan od najpopularnijih interpretatora sevdalinke je i Nedeljko Bilkić. Sevdalinka se kao osnova koristila i u sklopu posebnog muzičkog žanra druge polovine 20. vijeka zvanog novokomponovana narodna muzika, koji je mješao različite folklorne motive gotovo svih balkanskih naroda i regija.
Šta je sevdalinka – Iako su je većinom izvodili tradicionalni bosanski pjevači narodne muzike, sevdalinka se znala probiti i do muzičara, koji ovom žanru tradicionalno ne pripadaju. Tako su tokom svoje bogate karijere sevdalinke snimali ili izvodili Josipa Lisac (legendarna izvedba sevdalinke “Omer Beže”), Ibrica Jusić (sa čitavim albumom sevdalinki, “Amanet” iz 2003. godine), Jadranka Stojaković sa pjesmom “Što te nema” koju je otpjevala na japanskom jeziku, a sevdalinke su uzete i za osnovu nekoliko pjesama zagrebačkog kantautora Johnnyja Štulića (njegova rock grupa Azra je dobila ime po stihu iz sevdalinke “Ja se zovem El Muhamed, iz plemena starih Azra”.
1990-ih godina ansambl Mostar Sevdah Reunion okuplja se u Mostaru i tokom ranih 2000-ih snima u novoj verziji niz popularnih bosanskih sevdalinki, čime rade na njenoj širokoj popularizaciji na svjetskoj muzičkoj sceni. Ansambl sarađuje sa velikanima etno-pjesme u regiji (npr. sa Esmom Redžepovom, Šabanom Bajramovićem , Ljiljanom Buttler), Amirom Medunjanin, te prima značajne nagrade, predstavljajući sevdalinku mnogim ljudima širom svijeta.
Mladi bosanskohercegovački muzičari nastavljaju bogatu tradiciju sevdaha, njegujući svoju tradicionalnu muziku. Treba istaknuti sljedeće: Damir Imamović trio, Divanhana, Etnotrans, Urban sevdah band…
Sta je sevdalinka?
Ukoliko volite slušati sevdalinke pretplatite se na Youtube kanal SEVDAH TV klikom OVDJE.
